FAPI PET – innovatieve beeldvorming van long fibrose bij systemische sclerose

Amsterdam UMC, locatie VUmc
Project loopt van september 2023 t/m september 2024

Achtergrond

Systemische sclerose (SSc) is een zeldzame auto-immuunziekte, gekenmerkt door ontsteking, verbindweefseling (fibrose) in de huid en de interne organen en het ontstaan van bloedvatafwijkingen. In Nederland komt SSc voor bij ongeveer 3500 mensen. 50-80% van de mensen met SSc ontwikkelt fibrose van de longen, ook wel interstitiële longziekte (ILD) genoemd. Bij ongeveer 30% van deze mensen is sprake van een ernstige vorm van ILD, in het ergste geval leidend tot longtransplantatie of overlijden. Met een CT-scan, longfunctietest of biomarkers in het bloed kunnen we niet onderscheiden (1) welke mensen met SSc-ILD toename van afwijkingen en klachten zal krijgen, ook wel progressie genoemd en (2) welke behandelingsmethode (ontstekings- of fibroseremming) doeltreffend is. Positron emissie tomografie (PET) is een veelbelovende beeldvormende techniek om de beoordeling van SSc-ILD te verbeteren. Met behulp van PET-merkerstoffen kijken we gedetailleerd naar eiwitten en/of cellen in het lichaam. FDG is de meest voorkomende PET-merkerstof. De opname van FDG in de longen van mensen met SSc-ILD is verhoogd, maar kan geen onderscheid maken tussen ontsteking en fibrose. De nieuwe PET-merkerstof FAPI (voor het FAP-eiwit) is mogelijk meer specifiek voor actieve fibrosevorming.

Doel

Met de FAPI PET-scan willen we het volgende onderzoeken:

1) Is met FAPI PET-scan een verschil aantoonbaar voor en na het starten van medicatie bij mensen met actieve/progressieve SSc-ILD?
2) Is de opname van FAPI PET-scan verschillend tussen mensen met actieve/progressieve en stabiele SSc-ILD?
3) Is er een relatie tussen FAPI PET-scan opname met routine uitkomstmaten, zoals HR-CT scan longen, longfunctie en de K-BILD vragenlijst?
4) Hoe ervaren patiënten de FAPI PET-scan procedure?

Dit is een innovatief onderzoek, omdat de FAPI PET-scan op een patiënt vriendelijke manier (niet-invasief) meer inzicht kan geven in de processen die een rol spelen in de longen van mensen met SSc-ILD. Ons ziekenhuis heeft sinds kort, als tweede in Nederland, een total body PET-scan ter beschikking. Hiermee kunnen we snel, met lage straling, gedetailleerde scans maken, waardoor we veel preciezer weefselafwijkingen zichtbaar kunnen maken.

Methode

In een vooronderzoek hebben wij bij 10 patiënten met SSc-ILD een FAPI PET-scan verricht met als doel om een nieuw (vereenvoudigd) scan protocol te maken aan de hand van deze initiële scans.

Ad 1. We maken bij mensen met actieve/progressieve SSc-ILD een FAPI PET-scan op baseline (voor starten nieuwe behandeling) en 12 maanden na het starten van een nieuwe behandeling (anti-inflammatoir en/of anti-fibrotisch) vanwege ILD progressie (zie ook Groep 1).
Ad 2. We vergelijken de baseline FAPI PET-scan van mensen met actieve/progressieve SSc-ILD met een FAPI PET-scan bij mensen met stabiele SSc-ILD (zie Groep 2)
Ad 3. Naast de FAPI PET-scan verzamelen we uitkomstmaten uit de routine zorg (HR-CT scan, longfunctie, huidscore) en nemen we de vragenlijst K-BILD af.
Ad 4. Omdat er nog weinig kennis over de ervaring van patiënten met (FAPI) PET-scans, maken we hiervoor met onze patiënt partners een vragenlijst, die we zullen afnemen bij alle deelnemers aan deze studie.

Patiënten groepen:

Groep 1

Progressieve SSc-ILD: start dan wel switch therapie (anti-inflammatoir; e.g. Mycofenolaat Mofetil (MMF), cyclofosfamide, tocilizumab of anti-fibrotisch: nintedanib), vanwege progressieve ILD. De medicatie wordt bepaald door de behandelende reumatoloog en longarts in een multidisciplinair overleg.

ILD progressie is gedefinieerd volgens de INBUILD criteria (Matteson EL, et al Arthritis & Rheumatology 2022) bij patiënten met auto-immuun gerelateerde ILD. Patiënten moeten tenminste aan één van de volgende criteria voor ILD progressie voldoen:
1. Relatieve daling van voorspelde FVC capaciteit ≥10%
2. Relatieve daling van de voorspelde FVC capaciteit ≥5-<10% met toename van ernst fibrose op HR-CT OF toename van kortademigheid
3.Toename van kortademigheid met toename van ernst fibrose op HR-CT

Groep 2

Stabiele SSc-ILD: stabiele immunosuppressieve medicatie, longfunctie en HR-CT thorax gedurende tenminste 12 maanden. Er dient nooit tevoren anti-fibrotische therapie gebruikt te zijn (bijv. nintedanib).

Belasting voor studiedeelnemers

De belasting voor de studie-deelnemers is beperkt. Voor het uitvoeren van één FAPI PET-scan wordt gevraagd om een halve dag naar het Imaging Center van het VUmc te komen. Op de dag van de FAPI PET-scan wordt er één infuus geprikt. Via dit infuus wordt de merkerstof (FAPI) geïnjecteerd. Nadat de stof is ingewerkt (15 min – 1 uur) duurt de PET-scan ongeveer een half uur. Wij proberen dit zo comfortabel mogelijk te maken, daarom hoeven de studie-deelnemers de armen niet boven het hoofd te houden, maar mogen deze langs het lichaam liggen. Voor de FAPI PET-scan is er geen speciale voorbereiding nodig.

Patientenparticipatie

Twee patiëntpartners worden binnen alle fases van het onderzoek betrokken. In de voorbereiding als adviseur en informatieverstrekker. In het ontwerp, de uitvoering en analyse als adviseur, beoordelaar en mede-onderzoeker. Onze patiëntpartners helpen ons met het opzetten van een korte vragenlijst voor de studie-deelnemers om te onderzoeken hoe zij de PET-scans hebben ervaren. Dit is belangrijk zodat we de ervaring voor de studie-deelnemers tijdens het onderzoek kunnen verbeteren. Ook is dit belangrijk voor de toekomst, als PET-scans mogelijk in routine zorg voor mensen met SSc-ILD wordt toegepast. Ook helpen zij ons bij het opmaken van de patiëntinformatiebrief. Bij het ontwerp, de uitvoering en analyse zijn de patiëntpartners adviseur. Ook helpen zij ons als adviseur en beoordelaar bij de afronding van het onderzoek.

Implementatie onderzoeksresultaten

Dit onderzoek is van belang voor mensen met SSc, en SSc-ILD in het bijzonder. Het onderzoek kan op termijn leiden tot een behandeling op maat. Dit is belangrijk om de prognose en kwaliteit van leven voor mensen met SSc-ILD te verbeteren. We krijgen meer informatie over eiwitten en cellen die een rol spelen bij het ontwikkelen en verergeren van SSc-ILD. Met dit onderzoek krijgen we ook meer informatie over de potentiele toegevoegde waarde van de FAPI PET-scan bij mensen met SSc-ILD en op welke momenten in het ziektebeloop we de scan het beste zouden kunnen inzetten. Hiermee wordt het mogelijk toekomstige onderzoekingen op grotere schaal te verrichten waarbij de plaatsbepaling van FAPI-PET bij SSc-ILD kan worden onderzocht. De inzichten uit de PET kunnen ook wellicht ook heel behulpzaam zijn bij andere uitingen van SSc, bijvoorbeeld die in het hart. Daarnaast kan de kennis worden gebruikt voor vervolgonderzoek bij andere groepen met ILD; zoals mensen met reumatoïde artritis, dermatomyositis en polymyositis.