On the road to better care for patients with systemic sclerosis

Sophie Liem, Leiden UMC
Promotiedatum 29 juni 2023

Systemische sclerose (SSc) is een zeldzame en ernstige reumatische auto-immuunziekte: afweercellen beginnen een ontstekingsreactie tegen het eigen lichaam. Hierdoor ontstaat er littekenvorming van het bindweefsel. Bindweefsel komt in het hele lichaam voor, waardoor meerdere orgaansystemen zoals de huid, het hart, de longen en het maagdarmstelsel aangedaan kunnen zijn. Naast littekenvorming ontstaan er ook afwijkingen aan de bloedvaten. Bijna iedereen met systemische sclerose heeft last van het fenomeen van Raynaud. Hierbij vernauwen de bloedvaten in de vingers en/of tenen zich, waardoor de vingers  bij kou of stress verkleuren van wit naar blauw naar rood. Hoe systemische sclerose ontstaat, begrijpen we nog niet. Wel weten we dat het afweersysteem met antistoffen, vaatafwijkingen en de littekenvorming een rol spelen. Vanwege de verschillende symptomen en de hoge ziektelast is een behandeling op maat per patiënt nodig. Multidisciplinaire zorg, waarbij artsen samen werken met onder andere gespecialiseerde reumaverpleegkundigen, en fysiotherapeuten is van belang om de juiste zorg te leveren. Mijn proefschrift richtte zich met name op projecten die betrekking hebben op de rol van antistoffen bij patiënten met systemische sclerose, ziekte-uitkomsten en de beoordeling van niet-farmacologische interventies voor deze groep.

Een beter begrip van de rol van antistoffen bij systemische sclerose zou kunnen bijdragen aan risicostratificatie en mogelijk nieuwe behandelingsmogelijkheden bieden. Een van de meest voorkomende antistoffen in systemische sclerose is anti-topoisomerase I (ATA). Ons literatuur onderzoek laat zien dat voor deze antistof de meeste aanwijzingen zijn voor een mogelijke rol in het ontstaan van systemische sclerose. Binnen systemische sclerose hebben zowel mannen als mensen positief voor ATA een hogere kans op een ernstiger ziektebeloop. Toevallig komt ATA vaker voor bij mannen dan bij vrouwen met systemische sclerose. In mijn proefschrift laten we zien dat de hogere prevalentie van ATA bij mannen met systemische sclerose niet de verhoogde mortaliteit in deze groep verklaarde.

Ziekte-uitkomsten zijn belangrijk voor het monitoren van behandeleffecten en worden veel gebruikt in trials. In dit proefschrift hebben we meer inzicht gekregen in het verloop van de Health Assessment Questionnaire binnen systemische sclerose. Deze vragenlijst wordt veel gebruikt en zegt iets over het niveau van functioneren. Bovendien tonen we dat de ernst van de ziekte, evenals de duur ervan, afnam in de Leiden CCISS-cohort. Dit is bemoedigend omdat een vroege herkenning van SSc essentieel is voor tijdige therapeutische interventie.

We hebben ook een gerandomiseerd gecontroleerd cross-over-onderzoek uitgevoerd om het effect van zilvervezelhandschoenen op de last van het fenomeen van Raynaud bij SSc-patiënten te beoordelen. Onze resultaten toonden een afname van de last van het fenomeen van Raynaud bij zowel normale als zilvervezelhandschoenen, maar er werd geen extra voordeel gevonden bij het gebruik van de laatste.

In het laatste deel van dit proefschrift hebben we ons gericht tot lichamelijke activiteit en de fysiotherapeutische zorg. Met behulp van meerdere vragenlijsten hebben we het niveau van lichamelijke activiteit onderzocht, en de inhoud en behoeftes van fysiotherapie van zowel mensen met systemische sclerose als hun behandelend fysiotherapeuten. Zo vonden we dat mensen met systemische sclerose minder bewegen dan de gemiddelde Nederlandse bevolking. Ook vonden we dat de meerderheid gebruik maakt van fysiotherapie. Er is echter nog veel praktijkvariatie. Mensen met systemische sclerose willen graag in de toekomst starten of doorgaan met fysiotherapie. Hun behandelend fysiotherapeuten hebben aangegeven graag scholing over systemische sclerose te willen volgen. In de laatste studie van dit proefschrift hebben we focusgroepen gehouden met alle betrokkenen om aanbevelingen op te stellen voor de communicatie tussen fysiotherapeuten, patiënten en andere zorgverleners. Ook hebben we aanbevelingen ontworpen voor een scholing over systemische sclerose voor fysiotherapeuten.

Kortom, dit proefschrift zijn verschillende stappen op de weg naar verbetering van de zorg voor systemische sclerose patiënten belicht: de rol van antistoffen, meer inzicht in ziekte-uitkomsten, een trial naar het effect van zilvervezel handschoenen op het fenomeen van Raynaud en de fysiotherapeutische zorg in kaart te brengen. Ook wordt geschetst wat er nog moet gebeuren om deze bestemming te bereiken. Systemische sclerose heeft een hoog fysiek, emotionele en sociale belasting voor patiënten en hun naasten. Het bieden van de passende zorg van hoge kwaliteit voor elke individuele patiënt is een uitdaging ook voor alle betrokken zorgverleners. Fundamenteel onderzoek is belangrijk voor het ontrafelen van het ontstaan van systemische sclerose. Toegepast onderzoek moet ernaar streven om de prognose en ziekte-uitkomsten specifieker en preciezer te maken. Tegelijk moeten farmacologische en niet-medicamenteuze interventies worden geoptimaliseerd en waar nodig geëvalueerd om mensen met systemische sclerose te ondersteunen bij de vele en ernstige problemen die deze chronische aandoening in hun dagelijks leven veroorzaakt. Met een systematische aanpak die rekening houdt met de behoeften en voorkeuren van patiënten en hun naasten, artsen en andere zorgverleners, in combinatie met nationale en internationale samenwerking, zullen de hierboven geschetste doelen eerder bereikt kunnen worden.