Richting een genezende behandeling van SSc: het detecteren en elimineren van de ziekte veroorzakende immuun cellen

Theo Papadimitriou, Radboud UMC Nijmegen
Winnend onderzoek NVLE Award 2023

Systemische Sclerose (SSc) is een zeldzame en complexe auto immuun ziekte, waarbij het lichaam zijn eigen weefsels aanvalt. De ziekte veroorzaakt een stijve huid door verharding van het onderhuidse bindweefsel. De ziekte veroorzaakt ook verkleuring en pijn van de vingers door beschadiging van de bloedvaatjes. Bij ernstige gevallen kan het ook leiden tot schade in organen (hart, longen, nieren, darmen), wat niet alleen leidt tot een verminderd kwaliteit van leven, maar ook op voortijdig overlijden. Er zijn weinig behandelingen en vaak leiden deze tot veel bijwerkingen. Autologe stamceltransplantatie is bijvoorbeeld de enige behandeling die de ziekte kan genezen, maar hierbij wordt schadelijke chemotherapie gebruikt. Door deze medicijnen krijgen veel patiënten ernstige bijwerkingen en kunnen ze zelfs door de behandeling overlijden. Hiernaast is stamceltransplantatie maar voor 10% van de SSc patiënten mogelijk. We weten dat het immuun systeem een grote rol speelt in het ontstaan en aanhouden van de ziekte. In mijn PhD project focus ik me op het vinden en het bestrijden van de specifieke immuun cellen die SSc veroorzaken, zodat er nieuwe behandelmethodes ontwikkeld kunnen worden die voor meer patiënten geschikt zijn en die minder bijwerkingen geven.

Om dit te doen, heb ik een tool box ontwikkeld die het mogelijk maakt om immuun cellen in het bloed en aangedane weefsels te detecteren die de ziekte veroorzaken. Omdat SSc een systemische ziekte (symptomen komen in het gehele lichaam voor) is, is het afnemen van aangedane weefsels lastig en is het dus ook nog niet veel onderzocht. In dit project hebben we gebruik gemaakt van beeldvormende technieken om selectief biopten te kunnen nemen van de aangedane (ontstoken) weefsels zodat we de relevante cellen kunnen bestuderen. In deze biopten hebben we state-of the art technologieën toegepast om niet alleen te bekijken welke cellen er meer voorkomen in deze aangedane weefsels, maar ook om te onderzoeken hoe deze cellen bijdragen aan de ziekte verschijnselen die patiënten hebben, zoals de verharding van de huid. Dit onderzoek heeft geleid tot nieuwe inzichten voor behandel strategieën waarin de ziekte verwekkende immuun cellen worden geëlimineerd, maar de goede immuun cellen onaangedaan blijven.

In samenwerking met meerdere afdelingen binnen het Radboudumc en collega’s uit Israël en Australië, hebben we de rol van het immuun systeem in SSc in 3 verschillende cohorten (193 SSc patiënten en 95 gezonde mensen) onderzocht. In alle 3 de cohorten zagen we dat er 1 specifieke immuun cel bijdroeg aan het ziekteproces in de huid. Opvallend genoeg, heeft deze specifieke immuun cel karakteristieken die gezonde cellen niet hebben waardoor we ze gericht kunnen elimineren. In samenwerking met de industrie hebben we dan ook een nieuwe behandelmethode ontwikkeld die dit mogelijk maakt, zonder de gezonde cellen aan te tasten. Deze behandeling zorgde voor remming van de verharding van de huid in een geavanceerd cel model in het lab. Dit suggereert dat zulke medicatie belangrijke ziekte symptomen kan verminderen. Verder hebben we dit nieuwe experimentele medicijn getest in een ernstig zieke uitbehandelde SSc patiënt waarbij alle behandelingen inclusief transplantatie niet effectief waren. Zijn functionele status stabiliseerde met een verbeterde kwaliteit van leven. Echter, was zijn invaliditeit als gevolg van ernstige huidverstrakking aanhoudend en bleek dit onomkeerbaar.

Onze resultaten suggereren dat de rol van deze ziekteverwekkende immuun cellen belangrijk is bij het ontstaan van SSc.

Dit werk is gepresenteerd op verschillende (inter)nationale conferenties en heeft recentelijk een prijs toegekend gekregen, namelijk de ‘EULAR 2023 Top Abstract award’ in de categorie ‘basic science’. En nu dus ook een prijs vanuit een patiëntenorganisatie, de NVLE Award 2023.

Het prijzengeld zal dan dus ook gebruikt worden om onze analyse uit te breiden naar meer patiënten met een vroeg stadium van SSc in een biomarkerstudie om te bepalen welke patiënten naar verwachting klinisch baat zullen hebben bij deze nieuwe therapeutische benadering.